Հնագիտություն
Նյութական աղբյուրների (հիմնականում՝ պեղածոների) հիման վրա հին հասարակությունն ու նրա Մշակույթը ուսումնասիրող գիտություն։ Եվրոպական լեզուներում և Ռուսերենում օգտագործվում է արխեոլոգիա (հին հուն. ἀρχαιο — հին և λογία — խոսք) տերմինը։ Անմիջական օբյեկտը հնագիտական հուշարձանն է, ընդհանրացված առարկան՝ հնագիտական մշակույթը։ Նպատակն է պեղածո նյութերի հիման վրա անցյալի մշակույթների զարգացման ու հասարակությունների պատմության գիտական պարզաբանումը։
Աղբյուրագիտությունը
Պատմական գիտության և գրականության պատմության օժանդակ առարկաներից մեկն է, որը մշակում, ուսումնասիրում է աղբյուրները և նրանց օգտագործման եղանակները։
Աղբյուրագիտության խնդիրն է տալ պատմական սկզբնաղբյուրների ծագումը, դասակարգումը, քննադատական վերլուծությունը, բացահայտել ուսումնասիրվող նյութի դասակարգային բնույթը, նրա արժանահավատությունն ու գիտական արժեքը։ Գիտական աղբյուրագիտությունը ամեն մի սկզբնաղբյուր դիտում է որպես որոշակի ժամանակաշրջանի ու հասարակակական որոշակի միջավայրի ծնունդ, և, ըստ այդմ, արժեքավորում այն։
Սկզբնաղբյուրներն իրենց բնույթով և արժեքավորությամբ շատ բազմազան են և մտնում են գիտական ամենատարբեր առարկաների մեջ։ Դրա համար էլ աղբյուրագիտությունը, որպես այդպիսին, լայնորեն օգտագործում է պատմական գիտության և գրականության պատմության մյուս օժանդակ առարկաների տվյալներն ու նյութերը։ Այն, օրինակ, սերտորեն կապված է հնագրության (պալեոգրաֆիա), արձանագրագիտության (էպիգրաֆիկա), կնիքագիտության (սֆրադիստիկա), զինանշանագիտության (հերալդիկա), չափագիտության (մետրոլոգիա), տոմարագիտության (խրոնոլոգիա), դիվանագիտության (դիպլոմատիա, դիպլոմատիկա), ազգագրության (էթնոգրաֆիա), դրամագիտության (նումիզմատիկա), հնագիտության (արխեոլոգիա) և պատմական աշխարհագրության հետ։ Այս առարկաներն առանձին-առանձին ուսումնասիրում են հասարակատնտեսական բոլոր ֆորմացիաների նյութերը։ Նոր և նորագույն ժամանակաշրջանների պատմության հարցերի մշակումը, սակայն, ասպարեզ է հանում իրենց տեսակով և որակով միանգամայն տարբեր աղբյուրներ։ Հեղափոխական շարժումների պատմության ուսումնասիրության համար, օրինակ, մեծ նշանակություն ունի հեղափոխական կազմակերպությունների, արհմիությունների, պետական իշխանության մարմինների (ժանդարմերիա, ոստիկանություն, պահնորդական բաժանմունքներ, բանտ, հետախուզություն, դատական, քննչական մարմիններ, բանակ և այլն) արխիվային փաստաթղթերի ուսումնասիրությունը։ Այստեղ կարևոր տեղ են գրավում նաև հեղափոխական բովանդակություն ունեցող թռուցիկները, թերթիկները, կոչերը, գրքույկները, դրոշները, գաղտնի տպարանների սարքավորումները, զենքերը, առօրյա գործածության իրերն ու առարկաները և այլն։ Իսկ վերջին շրջանի պատմության ուսումնասիրության համար որպես սկզբնաղբյուր ծառայում են թերթերը, ամսագրերը, տպագիր գրականությունը, լուսանկարները, ձայնապնակները, մագնիտոֆոնային ժապավենները, տեսագրություններն ու փաստագրական կինոնկարները։
Սերգեյ Մանուկյան 